Biografia

Lindi më 1936 në Vuthaj të Malit të Zi. Katër klasat e para të fi­llores i kreu në Vuthaj, kurse gjysmë­maturën në Guci. Më 1959 mbaroi Shkollën Normale në Prishtinë, ndërsa më 1960 u regjistrua në Degën e Gju­hës dhe të Letërsisë Shqipe të Fa­kultetit Filozofik të Prishtinës, ku u diplomua më 1964. Në vitin 1967 u pranua asistent në Institutin Albano­logjik të Prishtinës dhe gjatë viteve 1967/68 specializoi shkencën e le­tërsisë në studimet e shkallës së tretë në Fakultetin Filologjik të Univer­sitetit të Beogradit. Më 1969 u zgjodh bashkëpunëtor shkencor i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Në vitin 1971 mbrojti tezën e doktoratës mbi jetën dhe krijimtarinë e Asdrenit. Pas doktorimit, më 1972, u zgjodh, një herë bashkëpunëtor i lartë e pastaj, këshilltar shkencor në Institutin Al­banologjik, si dhe profesor inordinar dhe profesor ordinar në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. Ishte drejtor i Institutit Albanologjik prej vitit 1972 deri më 1981, shef shumëvjeçar i Degës së Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe të Fakultetit Filozofik dhe, gjatë viteve 1974-1975, kryeredaktor i jashtëm i revistës letrare Jeta e Re.
Është autor i mbi tridhjetë librave me studime për letërsinë dhe kritikë letrare, prozë artistike, tregime, romane dhe drama, publicistikë e shkrime polemike. Ka botuar shumë recensione, vështrime, artikuj, sprova, trajtesa e studime në revista shkencore e letrare, duke trajtuar në to çështje të veçanta të letërsisë shqipe dhe të krijimtarisë letrare në përgjithësi. Disa punime dhe vepra të tij janë përkthyer në gjuhë të tjera.
Për krijimtarinë shkencore e letrare është çmuar me: Shpër­blimin e qytetit të Prishtinës, më 1968; me Shpërblimin Krahinor të Dhjetorit më 1969; me dy shpërblime të SHSH të Kosovës, më 1972 dhe 1974 dhe me Shpërblimin e RS të Serbisë – “7 Korriku”, më 1975, me Çmimin “Pjetër Bogdani”, 2010 për romanin “Bijt e askujt”, etj. Është marrë edhe me veprimtari politike; në periudhën 1998-2000 drejtoi një parti politike në Kosovë. Në vitin 2000 kryetari i Republikës së Shqipërisë i dha çmimin “Nderi i Kombit”.

Bibliografia

Vepra në gjuhën shqipe:

• Episode letrare, Rilindja, Prishtinë, 1967.
• Dialogje me shkrimtarët, Rilindja, Prishtinë, 1968.
• Kritika letrare, Rilindja, Prishtinë, 1969.
• Antologjia e lirikës shqipe, Rilindja, Prishtinë, 1970.
• Kontinuitete, Rilindja, Prishtinë, 1972.
• Asdreni – jeta dhe vepra e tij, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 1972.
• Panteoni i rralluar, Rilindja, Prishtinë, 1973.
• Vdekja më vjen prej syve të tillë, Rilindja, Prishtinë, 1974.
• Shkrimtarët dhe periudha, Instituti Albanologjik, Prishitnë, 1975.
• Anatomia e kulturës, Rilindja, Prishtinë, 1976.
• Mite të zhveshura, Rilindja, Prishtinë, 1978.
• Prej tipologjisë deri te periodizimi, ASHAK, Prishtinë, 1979.
• Morfologjia e një fushate, Instituti Albanologjik,Prishtinë, 1980.
• Nocione të reja albanologjike, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 1983.
• Historia e letërsisë shqipe – Romantizmi I-II-III, Rilindja, Prishtinë, 1984-1985.
• Antologjia historike e letërsisë shqipe. Poezia dhe Proza, Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore, Prishtinë, 1985.
• Porosia e madhe, Prishtinë, 1986.
• Populli i ndaluar, Prishtinë, 1990.
• Fjalori demokratik, Prishtinë, 1997.
• Çështja shqiptare, Historia dhe politika, Prishtinë, 1998.
• Ligjërime paravajtëse, Prishtinë, 1998.
• Strategjia e bashkimit kombëtar, Prishtinë, 1998.
• Paqja e përgjakshme, Konferenca ndërkombëtare për Kosovën, Prishtinë, 1999.
• Tronditja e shekullit I, Tiranë, 2001.
• Tronditja e shekullit II, Tiranë, 2001.
• Një dashuri dhe shtatë faje, roman, bot. Toena, Tiranë, 2001.
• I ringjalluri i penduar, tregim satirik. Toena, Tiranë, 2002.
• Prej letërsisë romantike deri te letërsia moderne – Shkrimtarë dhe periudha, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 2006.
• Ideologjia e shpërbërjes, trajtesë mbi idetë çintegruese në shoqërinë e sotme shqiptare Toena, Tiranë, 2006.
• Realiteti i shpërfillur, Vështrim kritik mbi pikëpamjet e Ismail Kadaresë për identitetin shqiptar, Toena, Tiranë, 2006.
• Të vërtetat e vonuara: përgjigje e dytë në polemikat e Ismail Kadaresë dhe të bashkëmendimtarëve të tij, Toena, Tiranë, 2006.
• Rilindja e dytë, Toena, Tiranë, 2007.
• Nata është dita jonë, Toena, Tiranë, 2007.
• Bijtë e askujt, I dhe II, Valdoli, 2010.

Në vitin 2010 Instituti Albanologjik i Prishtinës botoi kompletin e veprave në 29 vëllime, i cili në pesë cikle përmban këto vepra: I. Veprat historiko-letrare: 1. Vazhdimësi, 2. Panteoni i rralluar, 3.Asdreni – jeta dhe vepra, 4. Prej letërsisë romantike deri te letërsia moderne, 5. Anatomia e kulturës, 6. Nocione të reja albanologjike, 7. Historia e letërsisë shqipe – Romantizmi 1, Historia e letërsisë shqipe – Romantizmi 2, Historia e letërsisë shqipe – Romantizmi 3, 8. Porosia e madhe, 9. Tri mënyra të shkrimit shqip, 10. Semantika e ndryshimeve historiko-letrare. II. Veprat letrare: 11. Antologjia e lirikës shqipe, 12. I ringjalluri i penduar, 13. Mite të zhveshura, 14. Vdekja më vjen prej syve të tillë, 15. Një dashuri dhe shtatë faje, 16. Nata është dita jonë, 17. Bijtë e askujt 1, Bijtë e askujt 2. III. Veprat historike dhe historiko-dokumentare: 18. Çështja shqiptare – historia dhe politika, 19. Programet serbe për shpërnguljen e shqiptarëve, 20. Paqja e përgjakshme, 21. Tronditja e shekullit 1, Tronditja e shekullit 2, 22. Rilindja e dytë. IV. Veprat publicistike: 23. Populli i ndaluar, 24. Strategjia e bashkimit shqiptar, 25. Ligjërime paravajtëse, 26. Fjalor demokratik, 27. Demokracia e shpërdorur, 28. Intelektualët, etika dhe politika. V. Veprat polemike: 29. Morfologjia e një fushate, Ideologjia e shpërbërjes, Realiteti i shpërfillur, Të vërtetat e vonuara.

Vepra të përkthyera në gjuhë të tjera:

• Živa sfinga, Jedinstvo, Priština, 1976.
• Smrt vreba iz o?iju, Narodna knjiga, Beograd, 1976.
• Književnost i kritika, Prosveta, Beograd, Jedinstvo, Priština, 1979.
• Smrt preži v o?eg, Mladinska knjiga, Ljubljana, 1979.
• Smrta mi ide ot takiva o?i, Hristo Danov, Plovdiv, 1982.
• Beselam pse më flijojnë (arabisht), Kuvajt, 1983.
• La mort me vient de ces yeux là, Gallimard, Paris, 1994.
• La question Alabanaise, Fayard, Paris, 1995.
• In solchen Augen lieg der Tod, Hayman Verlag, Innsbruck, 1995.
• Die ogen en de dood, Van Genep, Amsterdam, 1996.